In het Rijksmuseum staan twee manshoge vazen in 17de-eeuws Delfts blauw aardewerk, geproduceerd voor het hof van Mary Stuart. Zo zeldzaam, dat er nog maar enkele exemplaren van bestaan. In deze aflevering van In het Rijks praat Janine Abbring met hoofd toegepaste kunst Femke Diercks over de kunst van het bloemschikken en Delfts aardewerk als kopie van 'het magische' Chinese porselein. Ga voor een afbeelding van de bloedpiramides naar: https://www.rijksmuseum.nl/nl/zoeken/objecten?q=bloempiramide&p=1&ps=12&ondisplay=True&st=Objects&ii=0#/BK-2004-4-A,0
In het Rijksmuseum staan twee manshoge vazen in 17de-eeuws Delfts blauw aardewerk, geproduceerd voor het hof van Mary Stuart. Zo zeldzaam, dat er nog maar enkele exemplaren van bestaan. In deze aflevering van In het Rijks praat Janine Abbring met hoofd toegepaste kunst Femke Diercks over de kunst van het bloemschikken en Delfts aardewerk als kopie van 'het magische' Chinese porselein.
Ga voor een afbeelding van de bloedpiramides naar: https://www.rijksmuseum.nl/nl/zoeken/objecten?q=bloempiramide&p=1&ps=12&ondisplay=True&st=Objects&ii=0#/BK-2004-4-A,0
00:00:01
Friso Lammertse: Dus op een augustusdag wordt daar een enorme zeeslag geleverd. Vanuit de kust kon je het zien. Kanonnen en de schepen die zinken, mensen die gauw in sloepjes springen omdat hun schip in brand staat. En van die houten enorme mooie schepen eigenlijk, heel mooi versierd en met die vlag en zo. Het moet een onwaarschijnlijk spektakelstuk zijn geweest, maar dus ook volkomen chaos en lawaai, en daar zit 'ie tussen te varen in een klein bootje.
00:00:27
Janine Abbring: De Nederlandse bevelhebber Maarten Tromp, overleed in 1657 tijdens de zeeslag bij Ter Heijde in een Nederlands-Engelse oorlog. Om hem te herdenken, bestelde zijn familie enkele jaren later een serie penschilderijen van zijn meest memorabele zeeslagen. Deze werden gemaakt door pentekenaar en ooggetuige Willem van de Velde. Ik ben Janine Abbring, en dit is 'In Het Rijks', de podcast van het Rijksmuseum, waarin we bijzondere verhalen vertellen over voorwerpen en hun makers. Verdeeld over vier verdiepingen en 80 zalen zie je meer dan 8000 voorwerpen. In deze podcast bespreken we per aflevering één object dat in het museum te zien is. In dit tweede seizoen: de zeventiende eeuw. Van keramiek tot diamant en van beeldhouwwerk tot hoofddeksel. In deze aflevering: een groot schilderij van de slag bij Ter Heijde. Niet zomaar een schilderij maar getekend in pen en inkt. Wil je weten hoe dit schilderij eruit ziet? Ga dan naar Rijksmuseum.nl/podcast.
00:01:39
Janine Abbring: Als oorlogsfotograaf in de vuurlinie belanden. En dan die situatie weten vast te leggen in alle chaos, met gevaar voor eigen leven. Kijk dat is één ding, maar een veldslag vastleggen door hem te tekenen. Friso Lammertse, conservator zeventiende-eeuwse Hollandse schilderkunst bij het Rijksmuseum, dat is toch niet te doen?
00:01:59
Friso Lammertse: Dat is niet te doen, maar er is iemand die het kan. En dat is Willem van de Velde de oude, die dat echt specialismen maakt. Dus het is een kunstenaar, die opgeleid is als schipper. vermoedelijk. We weten van de eerste jaren niet zoveel. Maar hij gaat pas op z'n, ver in de 20 wordt 'ie kunstenaar. En daarvoor is hij schipper. En die meldt zich echt aan om in een klein bootje die zeeslagen te tekenen. En dat doet 'ie razendsnel en dan later werkt 'ie dat uit in enorm grote schilderij of pentekening eigenlijk.
00:02:27
Janine Abbring: Één van die pentekeningen daar focussen we op, in deze podcast. Kun jij omschrijven wat we zien?
00:02:33
Friso Lammertse: Ja, dit is dus de slag bij Ter Heijde. Dus dat dateert uit De Eerste Engelse Zeeoorlog, 1652-54. Dit is tien augustus 1654 bij Ter Heijde, dus dicht bij Scheveningen. Vindt er een enorme zeeslag plaats. En die is opgezet om de blokkade die de Engelsen voor de kust hebben neergelegd met schepen, 100 schepen, grote schepen, om die te doorbreken.
00:02:55
Janine Abbring: Omdat? Ze hielden handel tegen of...?
00:02:58
Friso Lammertse: Ja, precies hè, Engeland en de republiek, dat zijn de grote tegenstrevers economisch. Dus Engeland denkt als wij dat afschermen, dan komen ze er niet door. En dan is die handel over, voorbij. En dan zijn wij de machtigste landen. Dus alles is erop gericht van die Hollandse vloot, dat ze dat moeten doorbreken. En dat lukt. Uiteindelijk die slag, dat moet iets bijna onvoorstelbaars zijn. Dus je hebt 100 Engelse schepen, 120 Holland schepen, iets kleiner. Dus meer schepen aan de Hollandsche kant, maar ze zijn kleiner.
00:03:24
Janine Abbring: Oh.
00:03:24
Friso Lammertse: Dus het is een beetje in balans, lijkt het. Dus op een augustusdag wordt daar een enorme zeeslag geleverd. Vanuit de kust kon je het zien.
00:03:34
Janine Abbring: Met kanonnen, neem ik aan?
00:03:35
Friso Lammertse: Kanonnen en schepen die zinken. En mensen die gauw in sloepjes springen omdat hun schip in brand staat.
00:03:41
Janine Abbring: En verzuipen natuurlijk.
00:03:42
Janine Abbring: En verzuipen. Het moet onwaarschijnlijk zijn. En van die houten enorme mooie schepen eigenlijk, heel mooi versierd en met die vlag en zo. Het moet een onwaarschijnlijk spektakelstuk zijn geweest. Maar dus ook volkomen chaos en lawaai, en daar zit 'ie tussen te varen in een klein bootje.
00:03:56
Janine Abbring: En dat heeft Van de Velde, de oude, vastgelegd.
00:04:00
Friso Lammertse: Ja dus het leuke aan dat schilderij is, je ziet dus die zeeslag. Maar voorin zie je een klein scheepje. En daar zie je iemand tekenen, met een hoed op. En daar zit iemand naast 'm en er wijst iemand. En dat is dus de galjood van Van de Velde. En we weten uit andere zeeslagen, hoe dat in zn werk ging, dus...
00:04:18
Janine Abbring: Maar hij heeft zichzelf op het schilderij ook afgebeeld?
00:04:20
Friso Lammertse: Afgebeeld. Ja. Hij zegt zelfs, onder de signatuur linksonder staat Van de Velde 1657. Maar er staat er onder het galjood van Van de Velde. Dus hij is er ook zelfs zo trots op. En hij beeld het ook af om aan te geven dat het zo betrouwbaar is. Hij doet het nog een paar keer en soms heel klein. Dan zie je alleen het puntje van z'n schip. Maar hij geeft het heel bewust aan, om aan te geven dat die erbij was.
00:04:42
Janine Abbring: Maar zat hij daadwerkelijk zo dichtbij, in een ander schip, bij zo'n zeeslag?
00:04:47
Friso Lammertse: Ja.
00:04:47
Janine Abbring: Dit is toch heel gevaarlijk als ik dit zo bekijk?
00:04:48
Friso Lammertse: Dat is heel gevaarlijk en er is een tekening die helaas verloren is gegaan. Maar daar staat op: "Toen zei de schipper tegen mij: Nu moet je stoppen met tekenen wat nu wordt het te gevaarlijk." Dus toen zijn ze waarschijnlijk uit de linie gegaan. Maar hij wil natuurlijk overzicht houden, dus hij stond er een beetje buiten. En je moet je voorstellen, er gebeurt ontzettend veel. Hij bereid het goed voor. Dus hij gaat met rollen papier, van zo'n 40 hoog, maar die kunnen wel drie meter lang zijn. Hij tekent al een horizon van tevoren erop af. En dan met een vrij sneller krijt, kan 'ie in echt drie halen een schip tekenen. Dus hij heeft alles voorbereid, dus dan kan 'ie heel snel zo'n horizon vullen met scheepjes. Omdat het maar heel aangegeven is, hoe zo'n schip eruit ziet schrijft die erbij: Dit is die kapitein, of dat is dat schip. En aan de hand van die enorme rol, die neemt 'ie mee naar zijn atelier. En dan gaat hij het met verf en zo op werken. En dan maakt die spiegels duidelijk, dus de achterkant van de schepen. Dus dan wordt het een helder schilderij of een tekening. En op de hand van die tekening wordt uiteindelijk dat grote schilderij gemaakt.
00:05:47
Janine Abbring: Want je kunt toch onmogelijk inderdaad een momentopname maken als je tekent. Want als je drie scheepjes verder bent, dan is de hele situatie alweer anders.
00:05:57
Friso Lammertse: Nee, dat is helemaal waar. Dus hij doet het ook soms drie op een dag. Dus dan zegt 'ie, om twee uur en om vier uur hè. Dus dan doet 'ie het vervolg. En hij doet het zelfs, bij deze zeeslag is het heel mooi, dus begint op 10 augustus is zeeslag. Op 8 augustus meldt 'ie zich in Texel, bij Witte de With. dat is één van de eskaders. En daar is 'ie dus al op 8 augustus. En daar zijn ook tekeningen van. En dan zie je die schepen zo'n beetje loom aan de zee. En er gebeurt nog niks.
00:06:22
Janine Abbring: Stilte voor de storm?
00:06:23
Janine Abbring: Stilte voor de storm. En dan op het laatste zegt 'ie: "Op 8 augustus ging ik om twee uur, ging ik op m'n galjoods zitten." En ik had brieven bij me voor Tromp. En dan gaan ze naar het zuiden. Dus waar Tromp, die zit bij Ter Heijde, bij de Maas komt die eruit. Die doet een soort afleidingsmanoeuvre dat de Engelse die kant op kan. En dan kan Witte de With met dus Van de Velde kunnen zich samenvoegen met dat eskader van Tromp. En dan vindt die veldslag plaats, of zeeslag.
00:06:47
Janine Abbring: Tromp was één van de bevelhebbers. En jij noemde net het woord: 'brieven'. Dus hij nam brieven mee?
00:06:53
Friso Lammertse: Ja, wat we weten van Van de Velde, want één van de discussiepunt is: waarom doet 'ie het en in wiens opdracht, hè die tekeningen? En het lijkt erop dat die wel in opdracht van de admiraliteit en de Staten Generaal brieven overbrengt. Dus aan de schepen onderling, maar ook naar de kust, van het gaat zo en zo of het gaat dit en dit.
00:07:11
Friso Lammertse: Soort bode?
00:07:13
Friso Lammertse: Soort bode, ja. En er waren er meer van. En die galjood waar hij op zit, die zijn er eigenlijk voor. Maar wat hem zo bijzonder maakt, en dat lijkt 'ie eigenlijk uit eigen initiatief te doen, want we hebben geen één contract gevonden waar ze zeggen: teken nou voor ons die dingen. Wel een brief waaruit gezegd wordt, uit curieusheid en liefde wil Van de Velde graag mee met die zeeslag. Dus hij doet het uit eigen interesse. En daar zit natuurlijk iets achter, want uiteindelijk kan ie die tekeningen gebruiken voor die grote schilderijen. En daar verdient hij heel veel geld mee. En die opdrachtgevers, dat zijn allemaal bewindhebbers, bevelhebbers van die schepen.
00:07:47
Janine Abbring: Ja, want wie was de opdrachtgever voor deze, voor dit specifieke werk?
00:07:49
Friso Lammertse: Ja, precies weten we het niet. Maar het is één van de zoons van Tromp, Maarten Tromp, die sterft tijdens deze zeeslag. En zo'n vijf-zes jaar later lijkt het of z'n jongste zoon deze bestelling maakte. Er horen nog twee andere schilderijen bij, die ook zeeslagen van Martin Tromp laten zien. En het lijkt erop dat die zoon dat besteld. En het blijft nog heel lang in de Tromp-familie, dus een soort eer aan de grote vader.
00:08:12
Janine Abbring: Dus de nabestaanden van de bevelhebber, die omkwam tijdens deze zeeslag, hebben gevraagd om een beeldverslag van die zeeslag?
00:08:19
Friso Lammertse: Ja, precies ja.
00:08:21
Janine Abbring: Waanzinnig! Hij ging twee dagen voordat de boel zou losbarsten. dus al naar Texel, zei jij. Dus dat betekent dat Van de Velde moet hebben geweten dat er iets wat aan te komen?
00:08:33
Friso Lammertse: Ja, dus hij moet zeer bevriend zijn met heel hoog in de admiraliteit. want dit is staatsgeheim.
00:08:38
Janine Abbring: Ja.
00:08:38
Friso Lammertse: Dus hij weet dat er iets aankomt. Soms zal die ook wel eens bot gevangen hebben. Hij gaat een keer naar de Sont tussen Zweden en Denemarken, die die enkte. Daar vinden soms gevechten plaats om, dat is heel belangrijk, die enkte voor de Nederlandse vloot. En soms helpen de Nederlandse vloot om die enkten open te houden. Hij gaat ook wel eens mee, dan gebeurt er niks. Maar het opvallend is, we weten van zes keer dat die meegaat, en zes keer vinden hele belangrijke zeeslagen plaats. Dus hij is op de hoogte en moet dat ongetwijfeld geheim gehouden hebben.
00:09:07
Janine Abbring: Hij moet voorkennis hebben gehad, ja.
00:09:09
Friso Lammertse: En gaat dus eigenlijk op eigen initiatief mee. Maar heeft dus een functie als een soort bode. En het aardige is, bij die slag bij Ter Heijde. Op 10 mei, dus de dag van de... schrijft hij een brief aan de admiraliteit. En dan doet hij verslag wat hij gezien heeft. Het is natuurlijk belangrijk voor die admiraliteit om te weten wat er gebeurt en wat er misschien fout is gegaan. Dus ze willen een verslag. En hij is natuurlijk een hele mooie rol, want hij zit een beetje op de achtergrond. Hij houdt alles in de gaten. Dus hij kan dat heel goed analyseren. En hij weet absoluut waar die het over heeft. Dus het is voor die admiraliteit een zeer welkom iemand en hij doet het nog gratis ook. En hij krijgt er later ook nog een schilderij voor. En dan heb je alles eigenlijk.
00:09:56
Janine Abbring: Wat voor type moet dat geweest zijn, die Van de Velde? Toch ook wel een beetje een sensatie.
00:10:01
Friso Lammertse: Ja, hij moet dat leuk gevonden hebben. Dus hij is dus waarschijnlijk als schipper opgeleid. Hij heeft een beetje wat we weten een wild privéleven. Hij heeft bij een dienstmeid schijnt hij een kind te hebben. En bij een vriendin van die dienstmeid ook. Hij scheidt van tafel en bed van z'n vrouw. En later komen ze weer bij elkaar. Dus het is een stoere jongen, zullen we maar zeggen. Maar aan de andere kant dus ook weer heel precies. Dus de techniek die die heeft, dat je zo ontzettend veel zorgen hebt om zo'n zeeslag.
00:10:30
Janine Abbring: Tot in detail.
00:10:31
Friso Lammertse: Tot in detail te willen het vastleggen. En als hij niet zelf daarbij is, want dat kan natuurlijk niet altijd, dan gaat hij naar kapiteins die daar geweest zijn. En dan gaat 'ie ze uithoren. En samen gaan ze een plattegrond van de slag maken. Dus ook dan probeert die het nog zo betrouwbaar mogelijk. Het is iemand die heel graag de werkelijkheid wil vatten, hij wil naar het leven werken. Daar is alles op gericht, in zijn techniek en in zijn hele werkwijze.
00:10:59
Janine Abbring: Ja gaat natuurlijk ook niet voor niks, met gevaar voor eigen leven, in zo'n bootje zitten.
00:11:02
Friso Lammertse: Nee, dat moet een soort kick zijn. Maar het is ook, het is ook een soort vraag. En je moet je voorstellen, die zeventiende eeuw, honderden schilders in de republiek. Tientallen marineschilders. En hij weet daar wel een niche in te vinden die niemand kan. D'r is een heel mooi voorbeeld, Gustav Wrangel de admiraal in Zweden. Die heeft een slag geleverd bij Fehmarn. En daar zijn natuurlijk geen tekeningen van. En dan gaan ze naar Simon de Vlieger. Eigenlijk een hele beroemde, dan zegt die Simon: Ja, dan moet u me wel alles even aangeven van hoe die slag geweest is, want ik weet van niks. En dat is in de Hamer. Dan kunt u ook naar Van de Velde gaan en wat blijkt Van de Velde heeft al die mensen geinterviewd, dus die kan dat zo tekenen. Dus hij kan meteen iets leveren wat betrouwbaar is, en dat willen die mensen. Er is een ook een brief van, of het dan van Wassenaar of een andere bevelhebber, en die zegt ook van: Het is zo betrouwbaar wat die man maakt. Dus zelfs de grootste kenners die waarderen hoe betrouwbaar die zeeslagen zijn. En dat zijn mensen die veel geld kunnen neerleggen voor dat soort stukken. Dus hij bedient een kleine laag van de bevolking, meestal die er zelf mee te maken hebben, die veel geld tot de beschikking hebben en geïnteresseerd zijn. Dus daardoor heeft 'ie een prachtige niche die niemand anders kan doen.
00:12:12
Janine Abbring: Een markt voor zichzelf gecreëerd.
00:12:12
Friso Lammertse: Een markt voor zichzelf, en dat werkt als een trein, mag ik wel zeggen.
00:12:23
Janine Abbring: Er staat hier op mijn briefje dat het een schilderij is, maar het is niet een schilderij. Het is een pen-...
00:12:28
Friso Lammertse: Stuk [onhoorbaar]
00:12:29
Janine Abbring: -schilderij. Wat is het? Want het is zwart-wit. Hoe is het gemaakt?
00:12:33
Friso Lammertse: Ja, het is dus kolossaal groot. Je moet je voorstellen, het is drie meter lang, twee meter hoog. Het is een doek, geprepareerd, witte olieverf eromheen, heel glad gemaakt.
00:12:43
Janine Abbring: De basislaag is verf?
00:12:45
Friso Lammertse: Verf. En dan gaat 'ie met een pen met inkt, gaat die erop tekenen.
00:12:48
Janine Abbring: Dat klinkt heel onlogisch.
00:12:51
Friso Lammertse: Dat is een bijzondere techniek die Van de Velde.... Er zijn voorbeelden, maar die hij specifiek voor marines gaat gebruiken. En het is dus een soort zwart-wit enorme tekening. D'r is duidelijk veel vraag naar, tot aan in het buitenland. Maar het is dus een absoluut geen schilderij.
00:13:07
Janine Abbring: Maar met een veer of hoe?
00:13:09
Friso Lammertse: Ja, je had nog geen kroontjespen of vulpennen.
00:13:11
Janine Abbring: Nee.
00:13:11
Friso Lammertse: Dus hij heeft een verenpen. Die kun je scherp of minder scherp snijden. En dan neemt 'ie inkt. En hij heeft natuurlijk eerst met krijt, de compositie gemaakt. Dat moet maanden gekost hebben om dat allemaal te tekenen. En je kunt dus bijna geen veranderingen aanbrengen omdat dan moet je het wegkrassen, en dat zie je bijna. Dus het is ook meteen weer een soort nadruk op virtuositeit. Elke lijn moet in één keer staan. En het mooie bij Van de Velde is, ze raken elkaar bijna nooit. Dus het is heel strak, heeft een enorm vaste hand.
00:13:42
Janine Abbring: Want waarom zou je niet gewoon een penseel pakken?
00:13:44
Friso Lammertse: Omdat daar vraag naar is. En je moet je voorstellen in de zeventiende eeuw is er een diepe bewondering voor dit soort virtuoos penlandschap. Zoals je nu in Japan nog steeds mensen hebt die karakters maken. Die kunnen dat zien. Dat zijn virtuoze mensen die die karakters kunnen schilderen. En daar is diepe bewondering voor. Dat was in de zeventiende eeuw voor dit soort mensen ook. En vooral voor mensen die die teksten konden schrijven. Daar komt het eigenlijk uit voort. En die maken van die hele mooie krullen. En er is een fantastisch dagboekje van een schoolmeester en die zegt: "Pas in maart zijn mijn handen warm genoeg." Dan was het zo koud en eindelijk kan hij weer die mooie krullen maken. Dus ook met je hand is het echt een moeilijke techniek.
00:14:27
Janine Abbring: Dus hij wil eigenlijk laten zien dat hij dat kan.
00:14:29
Friso Lammertse: Ja, je moet je voorstellen, mensen moeten ademloos gekeken hebben, dat met pen zoiets gemaakt kan worden.
00:14:36
Janine Abbring: En je zou denken, als het kleiner zou zijn, inderdaad, dat het een gravure is, dat het is gedrukt, maar daar is het natuurlijk te groot voor. Dus het is niet zo dat 'ie wil doen alsof.
00:14:45
Friso Lammertse: Nee, het komt voort uit een soort imitatie van gravures. In het begin maakt hij ook kleinere dingetjes. En dan moet je je voorstellen dat dat aan een wand hing, misschien met een gravure daarnaast. En je hebt ook wel van tijdgenoten die opmerking: "Ja, is dat nou een gravure of is dat nou een tekening? Dus dat spel spelen ze. Maar hij maakt ze zo groot, dus daar speelt die vergelijking met gravure geen rol meer. Maar de manier waarop 'ie de pen hanteert en in dikke en dunne lijnen, dat blijft lijken op gravures, maar het gaat dus veel meer om virtuositeit met die pen.
00:15:17
Janine Abbring: Schoonschrift bijna.
00:15:18
Friso Lammertse: Ja, het is schoonschrift. De liefde dus, dat je zo mooi kan tekenen.
00:15:23
Janine Abbring: Hoe uitzonderlijk was zijn techniek voor die tijd?
00:15:25
Friso Lammertse: Heel uitzonderlijk, en dat blijkt ook uit brieven. Hij wordt echt geprezen en hij houdt het ook voor zich. Dus hoe een techniek precies is. En we weet het eigenlijk nog steeds niet precies wat hij doet, want er zit een paar problemen aan tekenen met een pen. Want die inkt moet in die veer zitten. Dus je moet 'm verticaal houden, want als je hem horizontaal, dan loopt die inkt eruit. Dus hij kan hem niet op een ezel doen, maar of hij ligt op tafel. Nou, dat ding is te groot, dus hij moet het op de grond gelegd hebben. En is zo gaan tekenen. Dus dat maakt het al tamelijk ingewikkeld.
00:15:55
Janine Abbring: Ja, want dan moet je er zelf ook nog op,
00:15:56
Friso Lammertse: Precies.
00:15:57
Janine Abbring: Uiteindelijk, als het zo groot is.
00:15:58
Friso Lammertse: Ja, en die horizon ligt vrij hoog. Dus misschien heeft 'ie er planken overheen gelegd, dus dat maakt het al interessant. En het tweede hebben we brieven van hem. En dan zegt 'ie: "Mijn schilderij of mijn tekeningen, die kun je in de regen houden en je kunt ze met een sponsje afwassen."
00:16:13
Janine Abbring: Hè?
00:16:14
Friso Lammertse: Dus ze zijn zo sterk en dat is nogal opvallend, want veel van die schilderijen, van tijdgenoten van hem, die dezelfde techniek hebben, daar is juist die inkt weggelopen. Want zeker als het water is, dan kun je natuurlijk niet met een sponsje... Je kan het wel vernissen, dat zal 'ie wel gedaan hebben. Maar waar we nog steeds niet achter zijn, is wat zijn bindmiddel is. En we vermoeden eigenlijk dat het een soort olie is, dus die die dun maakt. Maar daardoor zo hard wordt. Maar we denken altijd dat we alle materieel technische onderzoeken, dat dat allemaal is opgelost. Maar dat weten we eerlijk gezegd nog steeds niet, hoe die het precies doet.
00:16:44
Janine Abbring: DAt is nog steeds een mysterie?
00:16:45
Friso Lammertse: Waarom we met dat sponsje... Dat is nog... Want er is ook een andere brief. En dan zegt hi,j een tijdgenoot van hem, daar kun je dat niet met een sponsje doen, want dan lost het op. Dus hij is daar ook trots op. En hij is de enige die dit soort maten aan kan. Dus de meesters doen het op paneel, want dat is een lekkere harde ondergrond. Zo'n doek dat geeft veel meer mee, dus met een pen is dat veel moeilijker. En hij zegt ook ergens, nou als je zo'n doek prepareert, dat kost me twee tot drie maanden voordat het hard en glad genoeg is dat ik eraan kan werken. Kan ook voor een deel bluf zijn, maar hij zal er zeker lang over gedaan hebben.
00:17:16
Janine Abbring: Klinkt ook wel een beetje als een opschepper, ja.
00:17:18
Friso Lammertse: Ja, ook in andere brieven blijkt het een redelijke opschepper te zijn. Maar hij ontwikkelt iets wat volstrekt uniek is. En wat dus niet alleen in Nederland, maar dus tot in Italië willen mensen zijn werk hebben. En niet omdat het één of andere zeeslag is, wat wij misschien heel bijzonder vinden, maar vanwege die techniek.
00:17:35
Janine Abbring: En waar zie je dat, als je naar het werk zelf kijkt, die uitzonderlijke virtuositeit waar jij het over hebt, dus lijntjes elkaar niet raken? Waar zie je dat het best?
00:17:44
Friso Lammertse: Nou vooral, je moet eigenlijk gewoon, de voorgrond, naar die golf en zo kijken. Dat geeft hij met allemaal evenwijdig aan elkaar weergegeven lijntjes, geeft 'ie dat weer. En dat is met een aandacht. En dan het schuim erbovenop, doet 'ie dan weer anders. En zelfs in de zeilen zitten hele dunne streepjes om het stof weer te geven, dus hij varieert ontzettend ook in dikte. Hij speelt daarmee.
00:18:15
Janine Abbring: Hoe is dit werk eigenlijk in het Rijksmuseum terechtgekomen?
00:18:18
Friso Lammertse: Het wordt in de negentiende eeuw gekocht op een veiling. En het is tot heel lang in die familie Tromp. Dus die verkopen het ergens in begin negentiende eeuw. En eind negentiende eeuw wordt door het Rijksmuseum gekocht. Het interessante is wel dat het eigenlijk altijd bij de historische afdeling hoorde. De artistieke kant is eigenlijk pas in de jaren '80 van de twintigste eeuw, is die weer erkend.
00:18:39
Janine Abbring: Omdat het als verslaggeving werd gezien?
00:18:40
Friso Lammertse: Het was verslaggeving. Ze hebben ook een tijd in het Nationaal Archief gehangen. Het hoorde meer bij documentatie. En in de jaren '80 komen ze voor het eerst weer op de eregalerij, is een soort herstel, voor de interesse in die virtuositeit en die hele bijzondere techniek.
00:18:54
Janine Abbring: Maar hoe kwam die herwaardering dan op gang?
00:18:56
Friso Lammertse: Dat is ook de tijd dat men geïnteresseerd is in andere schilderstijlen. Dat men interesse in techniek weer krijgt. En dan zie je dat men opeens denkt, ja, maar dat is een hele bijzondere techniek. Dit is niet alleen maar een historisch document. Deze man doet iets heel bijzonders technisch en artistiek. Dus in de jaren '80 is er gewoon weer een soort herinteresse in dat soort technieken. Dan is techniek niet mee een vies woord, zullen we maar zeggen, en krijg je daar weer interesse in.
00:19:23
Janine Abbring: En vandaag de dag is het natuurlijk heel logisch dat overal foto's van zijn, filmpjes zelfs. Alles wordt tot in detail vastgelegd. Maar toen... Het is natuurlijk dat we nu naar een zeventiende-eeuwse zeeslag kunnen kijken. En zo moet het ook gebeurd zijn, zoals ik er nu naar kijk.
00:19:38
Friso Lammertse: Nee, absoluut dus hè. Als je het vergelijkt met die tekening die voorbereidende tekening, dan houdt 'ie zich daar zeer nauwgezet aan. Hij verandert een beetje, een beetje iets naar voren, iets naar achteren. Hij vertelt ook iets. En je ziet links, zie je echt een beetje problematische Holland schepen die averij hebben en rechts zie je een Engels schip.
00:19:55
Janine Abbring: Ja.
00:19:55
Friso Lammertse: Maar op die tekening gebeurt dat ook. Dus hij vertelt direct iets wat absoluut heeft plaatsgevonden, dat er eigenlijk zo heeft uitgezien. En dat zeggen dus ook mensen die het weten, die meevochten, die waarderen hem omdat het zo ongelooflijk betrouwbaar is. Dus dat maakt het heel bijzonder. En maakt dat je toch een beetje kan meevoelen hoe zo'n waanzinnige zeeslag, dat lawaai en die die schepen die daar maar heen en weer varen en in brand gaan, Branders die er rondvaren. Dat moet fascinerend zijn en Van de Velde helpt je daar wel bij om dat beeld te vormen.
00:20:34
Janine Abbring: In de volgende aflevering: als je in de zeventiende eeuw veel geld had en je wilde bloemen neerzetten, dan deed je dat niet zomaar in een vaas, maar in een bloempiramide van delftsblauw aardewerk. Het Rijksmuseum heeft een paar van deze bloempiramides van ruim anderhalve meter hoog. Ik praat over deze eyecatcher met hoofd toegepaste kunst en conservator keramiek. Femke Diercks. Vond je dit een leuke aflevering? Vergeet dan niet een review achter te laten in Apple podcasts. Zo kunnen andere luisteraars deze podcast makkelijker vinden.